W godnym pochwały dążeniu do zmniejszenia ilości energii potrzebnej do ogrzewania domu, staramy się w trakcie jego budowy bardzo dobrze izolować ściany zewnętrzne i dach. Pamiętamy przy tym o „ciepłych” oknach oraz sprawnej pod względem energetycznym instalacji grzewczej i – niestety rzadziej – także wentylacyjnej.

W tych powszechnych staraniach o zwiększanie energooszczędności budynków, ciągle nie najlepiej wypadają tradycyjne fundamenty, czyli ławy i ściany fundamentowe. Ich udział w całkowitych stratach ciepła w domu wydaje się być wciąż minimalizowany. Przy czym dotyczy to zarówno obowiązujących przepisów budowlanych, jak i przygotowywanego zgodnie z nimi projektu domu. Wciąż bowiem wychodzi się z założenia, że zimą ciepło ucieka z budynku przede wszystkim do otaczającego go chłodnego powietrza, a jeśli nawet jakaś jego część przenika do gruntu, to szybko go ogrzeje i dalsze straty są w związku z tym niewielkie.

Sytuacja ta na szczęście powoli się zmienia. Coraz więcej inwestorów ociepla teraz podłogę na gruncie zdecydowanie lepiej niż kiedyś. Duży wpływ na to ma coraz większa popularność ogrzewania podłogowego, które na parterze wymusza niejako stosowanie izolacji termicznej, by ogrzewany był przede wszystkim dom, a nie grunt, na którym stoi.

Wciąż pozostaje jednak kwestia dobrego zaizolowania fundamentów, na których stoją ściany domu. Ich bezpośredni kontakt z gruntem sprawia, że w bardzo dobrze ocieplonym domu stają się one dużym mostkiem termicznym, o czym ostrzegaliśmy już w naszym serwisie – Czy pod budynek murowany lepsze są tradycyjne ławy, czy płyta fundamentowa?.

Przyjrzyjmy się zatem, jak wygląda budowlana praktyka i co można zrobić, by zdecydowanie mniej ciepła uciekało z domu do gruntu przez fundamenty.

Ściana fundamentowa ocieplona od wewnątrz

W czasach, wcale nie tak odległych, normowe wymagania w stosunku do fundamentów były tak skromne, że praktycznie nie trzeba było przy ich budowie stosować żadnych materiałów do izolacji termicznej. Mimo to co światlejsi inwestorzy ocieplali ściany fundamentowe od strony wewnętrznej płytami styropianowymi o grubości 4-5 cm (Fot. 1).

Takie rozwiązanie nie było jednak najlepsze, gdyż przez dolną część ściany parteru i górną – betonowej ściany fundamentowej (Rys. 1), ciepło mogło bez specjalnych przeszkód uciekać do otaczającego dom gruntu, zimą często przecież zamarzniętego.

Takiemu zaizolowaniu ścian fundamentowych towarzyszyło także ocieplenie podłogi na gruncie. Gdy nie planowano na parterze ogrzewania podłogowego, ocieplano ją co najwyżej 5-centymetrową warstwą styropianu, a i tak było to dużo więcej niż wymagały przepisy.

Fot. 1 – Inwestorzy indywidualni, kierując się własną intuicją, zaczęli ocieplać ściany fundamentowe od strony wewnętrznej, chociaż nie wymagały tego obowiązujące wówczas przepisy budowlane

Rys. 1 – Przy ociepleniu ścian fundamentowych od strony wewnętrznej ciepło z domu może praktycznie bez większych przeszkód uciekać do otaczającego go gruntu, który bywa zimą zamarznięty

Ściana fundamentowa ocieplona od zewnątrz

Obecnie ściany fundamentowe ociepla się przede wszystkim od strony zewnętrznej (Fot. 2), używając do tego albo płyt z twardego styropianu, albo lepiej sprawdzających się w kontakcie z wilgotnym gruntem – z polistyrenu ekstrudowanego. Z zasady płyty takie osłaniane są arkuszami folii tłoczonej lub zbrojonej – dla ochrony przed gryzoniami oraz korzeniami drzew i krzewów.

Przy takim rozwiązaniu (Rys. 2) izolacja termiczna ścian fundamentowych łączy się z ociepleniem dwuwarstwowych ścian zewnętrznych parteru, a fundamenty są lepiej chronione przed kontaktem z zamarzniętym gruntem. Nadal jednak ciepło z domu może przez nie uciekać do gruntu znajdującego się pod budynkiem.

Fot. 2 – Najpewniej moda na ściany dwuwarstwowe sprawiła, że ocieplenie ścian fundamentowych przeniosło się ze środka na zewnątrz domu – cokół jest wtedy cofnięty w stosunku do elewacji jedynie o kilka centymetrów

Rys. 2 – Ocieplenie ścian fundamentowych od strony zewnętrznej jest niewątpliwie korzystniejsze niż od środka, bo przynajmniej grunt pod domem nigdy nie zamarza; nadal jednak ma miejsce ucieczka ciepła przez ściany fundamentowe

Niewątpliwie duży wpływ na przeniesienie izolacji termicznej ścian fundamentowych ze środka na zewnątrz miała rosnąca popularność ścian dwuwarstwowych. Ponieważ ściany fundamentowe i murowane na nich warstwy nośne ścian zewnętrznych mają zwykle tę samą grubość, więc po przyklejeniu kilkunastocentymetrowego ocieplenia do tych ostatnich, cokół domu byłby głęboko cofnięty w stosunku do lica elewacji. Dzięki przyklejeniu ocieplenia ścian fundamentowych po ich zewnętrznej stronie cofnięcie to wynosi jedynie kilka centymetrów.

Ściana fundamentowa ocieplona z obu stron

Dopiero połączenie dwóch opisanych wcześniej sposobów ocieplenia ścian fundamentowych ograniczyłoby straty ciepła, wydłużając drogę jego ucieczki do gruntu (Rys. 3). Jedynym elementem „chłodniczym” byłyby wtedy ławy fundamentowe. Oczywiście pod warunkiem, że cała podłoga na gruncie jest ocieplona warstwą styropianu o grubości co najmniej 10 cm, umieszczoną nad lub pod podkładem betonowym (albo po obu jego stronach, gdy na parterze jest ogrzewanie podłogowe).

Rys. 3 – Przy ociepleniu ścian fundamentowych zarówno od środka, jak i od zewnątrz zdecydowanie wydłuża się droga ucieczki ciepła z domu; do gruntu przenika ono dopiero przez ławy, które są daleko od wnętrza domu

Rys. 4 – Ściany fundamentowe dopiero wtedy całkowicie przestałyby być liniowym mostkiem termicznym, gdyby ocieplić ze wszystkich stron ławy fundamentowe; wbrew pozorom da się to zrobić bez jakichś nadmiernych kosztów

Ocieplona ława fundamentowa

Radykalnie jednak dałoby się ograniczyć straty ciepła przez fundamenty, gdyby ławy ze wszystkich stron zostały zaizolowane polistyrenem ekstrudowanym lub twardym styropianem (Rys. 4). Wystarczyłoby, gdyby ocieplenie to miało grubość około 5 cm, gdyż ciepłe wnętrze domu jest odsunięte od ław co najmniej na odległość 1 metra.

Można by mieć jedynie obawy, czy ułożone pod ławami płyty ocieplenia są w stanie przenieść ciężar całego domu. Nie powinno być jednak z tym kłopotu, zwłaszcza jeśli ocieplenie to zostanie wykonane z płyt polistyrenu ekstrudowanego.

Najlepsze z nich mają wytrzymałość na ściskanie nawet 7 kg/cm², podczas gdy nacisk podstawy ław fundamentowych na grunt, nie tylko w domach jednorodzinnych, rzadko kiedy przekracza 1,5-2 kg/cm². Takie płyty kosztują wprawdzie sporo, ale trzeba je zastosować jedynie pod ławami; do ocieplenia ich bocznych i górnych powierzchni można już użyć tańszych odmian, a nawet twardych płyt styropianowych.

Uwaga! Dolną i boczne płyty ocieplenia można wykorzystać jako deskowanie ław fundamentowych.

Proponowany sposób ocieplenia ścian i ław fundamentowych nie jest czymś oryginalnym w budownictwie. Jego ideę od wielu już lat wykorzystuje się przy ocieplaniu żelbetowych balkonów wspornikowych (Fot. 3), będących przedłużeniem stropów międzykondygnacyjnych. One też stanowiły liniowe mostki cieplne, dopóki nie zaczęto ich ocieplać od góry i od dołu, a nawet od czoła (Rys. 5), zdecydowanie utrudniając tą drogą ucieczkę ciepła z domu.

Fot. 3 – Wspornikowe balkony żelbetowe, będące przedłużeniem stropów, od wielu już lat ociepla się od góry i od dołu, by nie były liniowymi mostkami termicznymi; dlatego są takie grube

Rys. 5 – W sposobie termicznego izolowania wspornikowych balkonów żelbetowych można doszukać się analogii do proponowanego rozwiązania, dotyczącego pełnego ocieplenia ścian i ław fundamentowych

* * *
Bardzo staranne ocieplanie ław i ścian fundamentowych, z pewnością potrzebne w domu o bardzo małym zużyciu energii na ogrzewanie, podnosi niewątpliwie i tak niemały koszt ich wykonania.

Jeszcze więc większą konkurencją dla takiego rozwiązania stają się płyty fundamentowe, na których bez obaw można stawiać nawet spore murowane domy jednorodzinne. Ich wykonanie może się w wielu sytuacjach okazać nie tylko tańsze, ale też mniej pracochłonne i szybsze niż budowa tradycyjnych fundamentów.

Jedno jest przy tym pewne – żelbetowa płyta fundamentowa wykonana na maksimum 10 cm warstwie polistyrenu ekstrudowanego, znakomicie odizoluje dom od gruntu, a co najważniejsze – zrobi to bez żadnych mostków cieplnych.