Na budowach domów jednorodzinnych spotyka się czasem różnego rodzaju pomysły racjonalizatorskie. Na jednej z nich wykonawca namówił na przykład inwestora na wykonanie nad oknami i drzwiami żelbetowych nadproży z bocznymi osłonami z pełnych cegieł. Do takiego rozwiązania wykonawca przekonał inwestorów tym, że dzięki temu nadproża w ścianach zewnętrznych będą cieplejsze od tych, które w całości wykonane są ze zbrojonego betonu.
Kiedyś, gdy wszystkie ściany domu murowano prawie wyłącznie z cegły ceramicznej, także i z niej wykonywano w nich nadproża w ścianach. Miały one kształt łukowy albo płaski – były to nadproża Kleina zbrojone bednarkami, czyli taśmami stalowymi. Dopiero później nadproża nad otworami w ścianach nośnych zaczęto wykonywać jako belki żelbetowe, formowane na miejscu w deskowaniu (Fot. 1).
Obecnie do przesklepiania otworów w ścianach wznoszonych w różnych technologiach stosuje się najczęściej nadproża systemowe w postaci belek prefabrykowanych (Fot. 2). Jedynie w jednowarstwowych ścianach z betonu komórkowego – zwłaszcza nad większymi otworami – nadproża wykonuje się bezpośrednio na budowie w specjalnych kształtkach (Fot. 3).
Nadproża ceglano-żelbetowe
Pomysł, żeby nadproża wykonać w części ze zbrojonego betonu, a w części z cegieł ceramicznych, trudno uznać za szczęśliwy (Fot. 4). Argument o ich zwiększonej izolacyjności termicznej nie jest bowiem specjalnie przekonujący, ponieważ rozwiązanie to miało być zastosowane w ścianach dwuwarstwowych, które na późniejszym etapie budowy zostaną ocieplone warstwą styropianu.
Z tego powodu zimą niewielka różnica w izolacyjności cieplnej pomiędzy nadprożami ceglano-żelbetowymi a wykonanymi w całości z betonu zbrojonego nie będzie miała praktycznego znaczenia dla bilansu energetycznego całego domu.
W dodatku w tak wykonanych nadprożach ceglano-żelbetowych (Rys. 1), pasy cegieł, połączonych ze sobą główkami za pomocą zaprawy cementowo-wapiennej, będą jedynie przylepione z boku jedną płaszczyzną do żelbetowego rdzenia i od góry drugą – do ściany murowanej później nad nadprożem.
W związku z tym cegły te nie będą brać udziału w przenoszeniu obciążeń i stanowią jedynie dodatkowe obciążenie dla żelbetowego rdzenia, którego szerokość przekroju została w tych nadprożach zmniejszona z 24 cm, czyli grubości ścian nośnych, do jedynie 11 cm.
Także pod względem izolacyjności termicznej z zastosowania cegieł w nadprożach ścian zewnętrznych nie będzie większego pożytku. Do tego, by ściana wymurowana z bloczków betonu komórkowego odmiany 600, o współczynniku przewodzenia λ = 0,16 W/(mK), spełniała wymagania przepisów budowlanych, musi być ocieplona płytami styropianu lub wełny mineralnej o grubości co najmniej 12 cm. Nadproże z cegłami (Rys. 2) ma wtedy współczynnik przenikania ciepła U = 0,315 W/(m²K), a bez nich – U = 0,325.
Jak widać jest to różnica niewielka i bardzo dobrze się stało, że wykonawca opisywanego domu nie zaczął – w poszukiwaniu energooszczędności – eksperymentować z cegłami także przy wykonywaniu żelbetowych słupów ścian kolankowych oraz wieńców stropowych i dachowych (Fot. 5).
Porównanie kosztów nadproży
W kosztach budowy domu jednorodzinnego wydatek na nadproża okienne i drzwiowe – bez względu na ich rodzaj – nie stanowi istotnej pozycji. Jeśli jednak ktoś oczekiwałby, że wykorzystanie pełnych cegieł ceramicznych do ich budowy będzie korzystne finansowo, to raczej się rozczaruje.
Nawet jeśli porównanie samych kosztów materiałowych wypadłoby dla nadproży z cegłami korzystniej (co w konkretnym przypadku nie musi być prawdą), to już ich wykonanie na pewno jest bardziej pracochłonne niż w pełni żelbetowych. Przed betonowaniem, dla każdego takiego nadproża trzeba bowiem na deskowaniu wymurować na zaprawie cementowo-wapiennej dwa rzędy cegieł, połączonych ze sobą główkami (Fot. 6 i 7).
Przy czym obudowa z cegieł nie może stanowić deskowania traconego dla żelbetowego rdzenia, ponieważ podczas jego betonowania, a zwłaszcza w momencie zagęszczania mieszanki betonowej, mogłaby się łatwo przewrócić. Żeby tak się nie stało, cegły muszą być osłonięte z boków deskowaniem, nie mniej sztywnym niż wtedy, gdy nadproże jest w pełni żelbetowe. Należy też zdawać sobie sprawę z tego, że stemplowanie deskowania dla tych nadproży musi być takie samo.
Tak więc można przyjąć, że wydatki na wykonanie obu rodzajów nadproży będą podobne lub tylko różnić się od siebie nieznacznie. Za to – przy takim samym dolnym zbrojeniu podłużnym – nadproża w pełni żelbetowe będą miały nieco większą nośność i dużą większą sztywność, a co najważniejsze – także trwałość.
Rada, którą warto wziąć pod uwagę
Jeśli wykonawca proponuje rozwiązania, o których wcześniej nie słyszeliśmy, skonsultujmy jego pomysły z niezależnym fachowcem. Gdy bowiem zgodzimy się na nie „w ciemno”, to nawet jeśli nie wynikną z tego powodu jakieś problemy, to jest też bardzo prawdopodobne, że nie będziemy mieć z tego większego pożytku.
Uwaga! Najlepszym rozwiązaniem byłoby posłużenie się na tej budowie systemowymi belkami nadprożowymi z betonu komórkowego (Fot. 2 i 3), choć byłby to wariant nieco droższy, ale za to pewniejszy technicznie i łatwiejszy pod względem wykonawczym.
Do tego takie prefabrykowane nadproża, które dla różnej szerokości otworów okiennych i drzwiowych oraz różnych grubości ścian mają w swojej ofercie wszyscy więksi producenci betonu komórkowego, nie wymagają montażu deskowania i można na nich od razu murować dalszą część ściany.
