Projekt domu to zazwyczaj drugi w kolejności wydatek związany z podjęciem decyzji o budowie własnego domu. Pierwszym jest z reguły zakup działki. Rzadko się bowiem zdarza, żeby ktoś najpierw zapłacił za projekt domu, a dopiero potem szukał działki.
Taka kolejność – dobór projektu do działki, a nie odwrotnie – jest oczywiście racjonalna, gdyż nowy dom powinien nie tylko w możliwie największym stopniu spełniać oczekiwania jego mieszkańców, ale także być zgodny z wymaganiami, zapisanymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Może dotyczyć to na przykład maksymalnej powierzchni zabudowy i wysokości domu, jego lokalizacji na działce, rodzaju dachu lub stopnia pochylenia jego połaci itp.
Ważne też, aby zaprojektowany dom dobrze wpisywał się w otoczenie. Jest to wbrew pozorom bardzo ważne, choć niestety ład przestrzenny nie jest w Polsce uznawany za istotną społecznie wartość. To oczywiście nie oznacza, że i u nas nie ma inwestorów, dla których krajobraz jest ważny.
Gdyby to oni zdecydowali się na zrobienie najpierw projektu swojego domu, to musieliby szukać odpowiedniej działki, pasującej do niego także pod względem architektonicznym. Skończyłoby się to najpewniej fiaskiem, ponieważ raczej nie znaleźliby działki, do której ich zaprojektowany dom pasowałby wielkością i wyglądem.
Przyjmijmy więc, że zaczynamy od kupienia działki, a dopiero potem zajmujemy się projektem domu, który na niej stanie.
Projekt gotowy lub indywidualny
Każdy inwestor ma dwie możliwości: kupić gotowy projekt z katalogu lub zamówić go u architekta. Oba te warianty mają swoje zalety i wady, dlatego wskazanie, który z nich jest lepszy nie jest wcale proste. Większość inwestorów zaczyna od oglądania – na papierze lub w internecie – katalogów projektów gotowych. Motywem decyzji o zakupie któregoś z nich jest bardzo często cena, która – w przekonaniu wielu osób – jest znacznie niższa od kosztów opracowania projektu indywidualnego.
Jest to motywacja tym silniejsza, że kupujący nie biorą pod uwagę, że niezbędne jest zawsze opracowanie projektu zagospodarowania działki przez uprawnionego architekta (1500-2000 zł) na aktualnej mapie do celów projektowych (około 500 zł). Może być także konieczna adaptacja projektu gotowego do warunków miejscowych, a jej koszt może kilkakrotnie przekroczyć kwotę, którą wydano na jego zakup.
Z tego powodu często okazuje się, że projekt indywidualny – mający opinię droższego – kosztuje tak naprawdę jedynie niewiele więcej niż projekt gotowy, adaptowany do warunków na działce (Fot. 1). Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy wprowadzane są w nim większe poprawki, których zakres wymusza zmiany w zaprojektowanej konstrukcji budynku.
Dlatego nigdy nie powinniśmy kupować projektu gotowego, jeśli zakładamy, że od razu będziemy go radykalnie zmieniać (co niestety zdarza się dość często).
Wybierając projekt z bogatej oferty biur projektowych, pamiętajmy też, że każdy z nich ma wymagania nie tylko co do minimalnej wielkości działki, ale również co do jej orientacji względem stron świata (Fot. 2). Rozpoczynajmy więc oglądanie projektów gotowych od sprawdzenia tych dwóch parametrów, by nie okazało się, że dom, który nam się spodobał, jest za duży na naszą działkę, albo – po ustawieniu go na niej wejściem i wjazdem do garażu w kierunku ulicy – będzie miał na przykład salon… od północy.
Taką sytuację może wprawdzie spróbować uratować architekt, który będzie wykonywał adaptację projektu do warunków miejscowych, ale przeważnie nie da się tego dobrze zrobić i trzeba wykonać dokumentację projektową praktycznie od nowa. A to oznacza – w najlepszym razie – podwojenie wydatków na projekt.
Bywa jednak i tak, że powodem sięgania po projekty gotowe nie są względy finansowe, lecz brak własnych wyobrażeń na temat domu jednorodzinnego. Dotyczy to zwłaszcza osób, które dotąd były lokatorami mieszkań w bloku. Dla nich możliwość obejrzenia projektów bardzo wielu domów może być niezwykle pouczająca i inspirująca, a zdobytą tą drogą wiedzę będą mogli wykorzystać na przykład w rozmowie z architektem, gdyby zdecydowali się na zamówienie projektu indywidualnego.
Ważne jedynie, by inwestorzy mieli świadomość, że w trakcie poszukiwania projektu oglądają oni jedynie rysunki domów (ich elewacje, rzuty i przekroje), a nie prawdziwe budynki w rzeczywistej skali. Warto więc, by nauczyli się zwracać uwagę przede wszystkim na funkcjonalność proponowanych rozwiązań, a nie atrakcyjność prezentowanych wizualizacji domów (także tych w 3D), których – tak na marginesie – poziom graficzny rośnie z roku na rok.
Niestety, mimo ogromnie bogatej oferty projektów gotowych, dość szybko okazuje się, że mało jest takich domów, które odpowiadałyby nam pod względem funkcjonalnym, powierzchniowym lub estetycznym. Nie ma w tym nic dziwnego, bo z założenia projekty gotowe mają się dobrze sprzedawać, więc przy opracowywaniu firmy projektowe starają się uwzględniać przede wszystkim gust i wymagania przeciętnego inwestora.
Gdy więc w poszukiwaniu projektu dojdziemy do takiego momentu, w którym stwierdzamy, że oferta katalogowa nas nie satysfakcjonuje, powinniśmy pomyśleć o zamówieniu projektu indywidualnego (Fot. 3). Jeśli trafimy na dobrego architekta (co wcale nie musi oznaczać: drogiego), który potrafi się wsłuchać w oczekiwania i możliwości finansowe inwestorów, to możemy mieć dom, który nie tylko – co bardzo ważne – będzie w możliwie największym stopniu spełniał nasze potrzeby, ale też bardzo dobrze pasował do otoczenia, nie wyróżniając się z niego niechlubnie ani w jedną, ani w drugą stronę.
Do tego – jeśli ten architekt będzie miał świadomość, że projektując dom „bawi się” za nie swoje pieniądze – może nam się udać wybudować go bez przekraczania zaplanowanego budżetu i zaciągania wielkiego kredytu, który będziemy musieli spłacać przez dziesięciolecia.
* * *
Najważniejsze jednak, żebyśmy przy wyborze projektu, nie kierowali się przede wszystkim jego ceną. Nawet bowiem koszt względnie drogiego projektu indywidualnego to zaledwie kilka procent całkowitych wydatków, jakie poniesiemy na wybudowanie domu.
Ważne też, żebyśmy – poza niezbędnymi wyjątkami – nie zmieniali projektu domu w trakcie budowy, bo to zawsze pociąga za sobą dodatkowe koszty, a czasem może także stanowić naruszenie prawa budowlanego, z wszystkimi tego konsekwencjami.
Warto więc zadbać o to, byśmy do budowy domu przystępowali od razu z dobrym projektem. Wtedy z pewnością będziemy mogli powiedzieć, że wydatek na niego to najlepiej zainwestowane pieniądze, jakie wydaliśmy w związku z budową własnego domu.
