Gdy dom wyposażony jest w wentylację mechaniczną nawiewno-wywiewną to świeże powietrze do centrali wentylacyjnej (rekuperatora) dostarcza się przewodem nawiewnym, na którego końcu znajduje się czerpnia, a zużyte usuwa z niego przewodem wywiewnym, zakończonym wyrzutnią. Zarówno czerpnia, jak i wyrzutnia mogą być umieszczone w różnych miejscach domu – w jego ścianach lub dachu.
W dużym stopniu to, gdzie zostanie umieszczona czerpnia i wyrzutnia powietrza, zależy od miejsca lokalizacji centrali wentylacyjnej. Gdy jest ona zainstalowana na poddaszu, będą to dach i górne fragmenty ścian szczytowych. W ścianach parteru czerpnia i wyrzutnia znajdą się wtedy, gdy rekuperator zostanie umieszczony w garażu, kotłowni lub pomieszczeniu technicznym.
Naturalne jest bowiem, że przewody, którymi do centrali wentylacji dostarczane jest świeże powietrze i usuwane z niej zużyte (Fot. 1 i 2), powinny mieć jak najmniejszą długość, by nie zwiększać oporów powietrza i nie obciążać niepotrzebnie wentylatorów. Oczywiście nie należy z tym przesadzać, żeby ich skracanie nie odbywało się kosztem zbytniego wydłużania pozostałych przewodów nawiewnych i wywiewnych.
Centrala wentylacyjna na poddaszu
Gdy centrala wentylacyjna została zamontowana w części mieszkalnej poddasza lub w znajdującym się nad nim stryszku pod kalenicą, to najczęściej czerpnię umieszcza się w jednej ze ścian szczytowych, a wyrzutnię – w połaci dachu (Rys. 1).
Możliwe jest również zamontowanie czerpni w dachu, ale musi się ona znaleźć się w takim miejscu, w którym nie będzie zaciągać powietrza wywiewanego z wyrzutni oraz minimum 6 m od wywiewek kanalizacyjnych (Fot. 3). Ponadto wlot do takiej czerpni powinien znajdować się co najmniej 40 cm powyżej pokrycia dachu. To wymaganie dotyczy także wylotu wyrzutni powietrza.
Wyrzutnia umieszczona na tej samej połaci dachu co czerpnia, powinna znajdować się co najmniej 1 m nad nią i w odległości od niej minimum 6 m – przy pionowym wyrzucie powietrza lub 10 m – przy poziomym.
Wyrzutnia powinna być też oddalona nie mniej niż 3 m w rzucie poziomym od okapu dachu, pod którym znajdują się okna oraz od najbliższej krawędzi okna dachowego. Oprócz tego musi być ona umieszczona co najmniej 1 m powyżej górnej krawędzi takiego okna.
Biorąc pod uwagę te ograniczenia, dobrym rozwiązaniem może okazać się umieszczenie czerpni w jednej ścianie szczytowej, a wyrzutni – w drugiej (Rys. 2), co przy lokalizacji centrali wentylacyjnej na przykład na stryszku nad mieszkalnymi pomieszczeniami poddasza nie jest zwykle kłopotliwe.
Centrala wentylacyjna na parterze
Czerpnia umieszczona w ścianie parteru powinna znajdować się co najmniej 2 m od terenu działki oraz 8 m w rzucie poziomym – od ulicy (ten drugi warunek dotyczy także czerpni znajdującej się na piętrze lub w ścianie szczytowej).
Najlepiej jeśli czerpnia i wyrzutnia umieszczone są na dwóch różnych ścianach (mogą być przyległe), ale jeśli muszą się one znaleźć na tej samej (Rys. 3), to czerpnia nie powinna być wyżej niż wyrzutnia i muszą być one odsunięte od siebie na odległość minimum 1,5 m.
Najlepszą lokalizacją dla czerpni jest ściana północna, a w drugiej kolejności – wschodnia. Ściana zachodnia nie jest dobra, ze względu na to, że w Polsce wiatry wieją najczęściej z zachodu i mogą zakłócać pracę wentylacji mechanicznej.
Zdecydowanie natomiast powinno się zrezygnować ze ściany południowej, która jest najsilniej nagrzewana, co w gorące lata może powodować znaczny wzrost temperatury w wentylowanych pomieszczeniach domu.
Wyrzutnia powietrza umieszczona w ścianie budynku powinna być oddalona w poziomie o co najmniej 3 m od umieszczonych w niej okien oraz minimum 2 m – od okien znajdujących się poniżej lub powyżej wyrzutni.
Uwaga! Wyrzutnia powietrza powinna się znajdować w odległości nie mniejszej niż 10 m od ściany budynku sąsiada (gdy nie ma w niej okien – 8 m).
Czerpnia i wyrzutnia, zarówno gdy zlokalizowane są w dachu, jak i ścianach budynku, muszą być chronione przed opadami atmosferycznymi. Otwory w nich powinny być też osłonięte siatką, by do instalacji wentylacyjnej nie dostały się owady. Chodzi oczywiście o osobniki większe, bo siatka nie może mieć zbyt drobnych oczek, by nie zwiększać oporów przepływu powietrza. Natomiast mniejsze owady, które ewentualnie wleciałyby do nawiewnego przewodu wentylacyjnego, nie dostaną się do pomieszczeń, ponieważ wyłapią je filtry, znajdujące się w rekuperatorze.
Czerpnia i wyrzutnia obok siebie
Rozporządzenie o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, które szczegółowo określają zasady lokalizacji w budynku czerpni i wyrzutni powietrza do wentylacji mechanicznej (§ 152.11), zezwala, by w szczególnej sytuacji znalazły się one bezpośrednio obok siebie.
Niektórzy wprawdzie – z powodu niejasności zapisów tego punktu – są skłonni uważać, że jest to możliwe tylko wtedy, gdy wyrzutnia i czerpnia znajdują się… na dachu(?). Trudno byłoby jednak znaleźć uzasadnienie, dlaczego takiego rozwiązania nie można by zastosować również w ścianach domu.
W każdym razie zgodnie z przepisami jest to możliwe tylko „przy zastosowaniu zblokowanych urządzeń wentylacyjnych, obejmujących czerpnię i wyrzutnię powietrza, zapewniających skuteczny rozdział strumienia powietrza świeżego od wywiewanego z urządzenia wentylacyjnego” (Fot. 4 i 5). Taka czerpnio-wyrzutnia jest elementem stosunkowo drogim, ale przy pewnych lokalizacjach centrali wentylacyjnej w budynku jej zastosowanie może okazać się rozwiązaniem korzystniejszym, także pod względem finansowym, niż zrobienie oddzielnych czerpni i wyrzutni, a następnie łączenie ich z rekuperatorem długimi przewodami.
