W dachach stromych z drewnianymi więźbami, krokwie są głównymi elementami nośnymi, na których układane jest pokrycie dachowe. Dlatego przede wszystkim od właściwego oparcia i dobrego zamocowania krokwi na murłatach zależy nośność i stateczność takich dachów.

W najpopularniejszych rodzajach więźb dachowych, czyli krokwiowej i krokwiowo-jętkowej, krokwie przekazują na murłaty nie tylko obciążenia pionowe z całego dachu (ciężar jego konstrukcji i pokrycia oraz ocieplenia i obudowy poddasza), ale także poziome, czy rozpór. Wynika to przede wszystkim z tego, że połacie dachu są pochylone, przez co krokwie opierają się na murłatach pod kątem.

Gdy dach ma pochylenie 45° pozioma siła przekazywana na murłatę ma taką samą wartość, jak pionowa (Fot. 1). Jeśli nachylenie krokwi jest mniejsze i wynosi na przykład 30° (Fot. 2), to siły poziome przekazywane przez krokwie są większe od pionowych o ponad 70%. Odwrotnie jest, gdy dach jest bardziej stromy i pochylenie połaci wynosi na przykład 60° – wtedy rozpór stanowi jedynie niecałe 60% pionowego obciążenia murłaty.

Za każdym razem siły rozporu są jednak na tyle duże, że gdyby krokwie nie były solidnie połączone z murłatą, to cały dach by się rozjechał.

Fot. 1 – Przy pochyleniu krokwi pod kątem 45° ich pionowy nacisk na murłatę jest taki sam, jak poziomy rozpór, jeśli nie uwzględniać obciążeń dachu wiatrem (lub śniegiem, zalegającym tylko z jednej jego strony)

Fot. 2 – Przy mniejszym pochyleniu dachu – na przykład 30-35° – siły poziome działające na murłatę, są większe do pionowych – nie dotyczy to sytuacji, gdy krokwie są jeszcze dodatkowo podparte, na przykład ścianami stolcowymi

Rodzaje połączeń

Są różne sposoby łączenia krokwi z murłatą. Obecnie najczęściej stosowany na budowach sposób nie jest najmocniejszy, za to prosty do zrobienia. Polega on na wykonaniu tylko w krokwiach prostego zaciosu (Rys. 1), na którym opierają się one na murłacie (która nie jest nacinana).

Zacios ten nie może być za głęboki (nie powinien być większy niż 1/3 wysokości ich przekroju), by zbytnio nie osłabiał krokwi, zwłaszcza wtedy, gdy dach ma duże okapy. Można go wykonać od razu na kilku krokwiach, za pomocą piły tarczowej, wyposażonej w prowadnicę, umożliwiającą cięcie pod różnymi kątami.

Pewność tego sposobu mocowania zależy od zastosowanych metalowych łączników. Mogą to być odpowiednio długie gwoździe, wbijane w murłatę od czoła krokwi (jeszcze lepiej, jeśli są to długie wkręty ciesielskie). Zdecydowanie pewniejsze połączenie krokwi z murłatą, gwarantują jednak przybite gwoździami metalowe łączniki (Fot. 3), zastosowane po obu stronach krokwi.

Rys. 1 – Połączenie krokwi z murłatą za pomocą prostego zaciosu, wykonanego tylko w krokwi

Fot. 3 – Łączniki metalowe, przybite do krokwi i murłaty gwoździami, gwarantują trwałość ich połączenia

Lepszym sposobem łączenia krokwi z murłatą jest wykonanie w niej zaciosu trapezowego, a w murłacie – trójkątnego (Rys. 2). Powstaje w ten sposób rodzaj zamka, dzięki któremu krokiew pewniej opiera się na belce. Niestety, gdy więźba jest już gotowa, nie da się ustalić, czy nacięcia zostały wykonane tylko w krokwi, czy także w murłacie (Fot. 4). Można to sprawdzić tylko podczas obecności na budowie w trakcie wykonywania więźby dachowej.

Rys. 2 – Wykonanie nacięć nie tylko w krokwi, ale i w murłacie, w mniejszym stopniu osłabia przekrój tej pierwszej, co ma istotne znaczenie, gdy dach ma długie okapy

Fot. 4 – Jeśli nie było się obecnym podczas wykonywania więźby dachowej, nie da się ocenić, czy nacięcia są wykonane tylko w krokwi, czy także w murłacie

Zdecydowanie mocniejsze połączenie krokwi z murłatą zapewnia wykonanie bardziej skomplikowanego zamka. Nazywany jest on „kurpiowskim” i polega na wykonaniu trapezowego nacięcia w krokwi i dwóch trójkątnych nacięć w murłacie (Rys. 3). Ma on opinię tradycyjnego połączenia ciesielskiego, ale z powodu trudności wykonawczych coraz rzadziej stosowanego. Nie oznacza to jednak, że nie spotkamy go na budowie naszego domu, jeśli zatrudniliśmy na niej cieśli, którzy są przywiązani do tradycji.

Niewątpliwą zaletą tego bardziej „skomplikowanego” zamka jest to, że wtedy krokwie są mocniej nasunięte na murłatę (Fot. 5). Dzięki temu jest ona w mniejszym stopniu skręcana, ponieważ siły pionowe przekazywane przez krokwie znajdują się bliżej pionowej osi murłaty.

Rys. 3 – Tradycyjne połączenie krokwi z murłatą, na tak zwany zamek kurpiowski – w tym rozwiązaniu krokiew klinuje się na murłacie i nie może się po niej przesunąć

Fot. 5 – Przy połączeniu na zamek kurpiowski krokwie są bardziej nasunięte na murłatę, dzięki czemu jest ona mniej skręcana – w mniejszym stopniu jest też zginana ściana kolankowa

Uproszczoną, a przez to łatwiejszą do zrobienia wersją zamka „kurpiowskiego”, jest zamek „galicyjski” (Rys. 4). Różnica między nimi polega jedynie na mniej skomplikowanym sposobie nacinania murłaty. Jednak takie prostsze nacięcie bardziej osłabia przekrój murłaty w miejscu oparcia krokwi.

Niezależnie od sposobu oparcia krokwi na murłacie, zawsze należy pamiętać o zastosowaniu metalowych łączników, mających decydujące znaczenie dla stabilności tego połączenia.

Rys. 4 – Zamek „galicyjski” jest uproszczoną wersją „kurpiowskiego” – przy większych pochyleniach połaci dachu osłabienie przekroju murłaty w miejscu oparcia krokwi może być jednak spore

Fot. 6 – Dla stabilności dachu nie wystarczy dobrze zamocować krokwie na murłacie – jeszcze ona sama musi być solidnie przykręcona za pomocą kotew do wieńca dachowego

Uwaga! Żeby połacie dachu się nie rozjeżdżały, nie wystarczy, że krokwie zostały mocno połączone z murłatą (Fot. 6). Jeszcze ona sama musi być dobrze zakotwiona w wieńcu dachowym, wykonanym na ścianie kolankowej. Jednocześnie ściana ta powinna mieć odpowiednią wytrzymałość i sztywność, żeby nie wywróciła się pod naporem dachu.