Podstawowe funkcje okien to doświetlenie wnętrz światłem naturalnym oraz umożliwienie domownikom kontaktu wzrokowego ze światem zewnętrznym. Rola okien w poprawnym wentylowaniu domu nie jest już taka jednoznaczna – wszystko zależy bowiem od tego, jaki jest w nim rodzaj wentylacji.
Jeśli jest to wentylacja naturalna, hybrydowa lub mechaniczna wywiewna, okna mają ogromne znaczenie dla prawidłowej wymiany powietrza w pomieszczeniach. Gdy jednak dom został wyposażony w wentylację mechaniczną nawiewno-wywiewną, najlepiej jeśli okna są szczelne, a nawet nieotwierane (Fot. 1).
Wentylacja naturalna
W Polsce jest to dominujący rodzaj wentylacji, zwanej popularnie grawitacyjną. Mimo że obarczona jest wieloma wadami, uchodzi za najtańszą nie tylko z punktu widzenia eksploatacyjnego, ale i inwestycyjnego.
W tym rodzaju wentylacji wywiew powietrza odbywa się przewodami wyprowadzane ponad dach budynku, a ciąg w nich wywołany jest różnicą temperatury (a więc i gęstości) powietrza wewnątrz i na zewnątrz domu.
Wloty do przewodów wentylacyjnych, zwane popularnie kratkami, powinny znajdować się w kuchniach, łazienkach, toaletach i bezokiennych garderobach oraz pomieszczeniach technicznych, a także w pokojach oddzielonych od tych pomieszczeń więcej niż dwojgiem drzwi. Takie kratki – o czym się często nie wie lub zapomina – powinny być też w pokojach znajdujących się na poddaszu lub ostatnim piętrze domu z płaskim dachem.
Siła ciągu w przewodach wentylacyjnych zależy nie tylko od różnicy temperatury, ale także od siły wiatru i kierunku, z którego wieje. Ciąg wywiewny raz więc jest większy, raz mniejszy, a czasami nie ma go w ogóle (bywa też, że jest odwrotny!).
Jednak samo istnienie ciągu w przewodach nie jest wystarczającym warunkiem działania wentylacji naturalnej. Do tego by następowała wymiana powietrza musi do domu napływać świeże powietrze z zewnątrz. I to właśnie jest zadanie przede wszystkim dla okien oraz drzwi balkonowych i tarasowych (Fot. 2), gdyż nawiew świeżego powietrza przez nawietrzaki umieszczone w ścianach jest – przynajmniej na razie – raczej rzadko stosowany.
Kiedyś produkowane okna były nieszczelne, więc same z siebie pełniły rolę „dostarczyciela” świeżego powietrz. Gdy jednak rosnące koszty ogrzewania domów zmusiły nas do ograniczania strat energii, zaczęto wymagać od producentów, także prawnie, by okna były szczelne.
Teraz więc, by napływ odpowiedniej ilości powietrza do pomieszczeń był możliwy, okna powinny być wyposażone w higrosterowane bądź ciśnieniowe nawiewniki okienne (Fot. 3) lub przynajmniej być świadomie przez domowników rozszczelniane, na przykład przez wykorzystanie funkcji mikrowentylacji, która w nowoczesnych okuciach okiennych jest dwustopniowa – większa i mniejsza.
Najlepiej jest jednak, gdy wielkość nawiewu świeżego powietrza jest – w zależności od temperatury na zewnątrz – regulowana zarówno przez nawiewniki (które także są dwustopniowe), jaki i przez odpowiednie działania mieszkańców, .
Gdy w oknach nie ma nawiewników i mikrowentylacji, przewietrzanie pomieszczeń powinno się odbywać regularnie przez okresowe otwieranie lub uchylanie okien. Nie jest to jednak sposób wygodny dla mieszkańców, ani dla ich kieszeni, ponieważ następuje wtedy chwilowe wychłodzenie pomieszczeń, co wiąże się on ze sporymi stratami ciepła.
Nawiew powietrza przez okna powinien być zapewniony w pokojach dziennych i sypialniach, zarówno na parterze, jak i poddaszu czy piętrze, przy czym w tych pomieszczeniach, które są rzadziej używane, może być on mniej intensywny.
Odwrotnie jest oczywiście na przykład po intensywnym gotowaniu obiadu lub długiej, gorącej kąpieli, a także podczas wizyty wielu gości, czyli w sytuacjach, w których zachodzi konieczność intensyfikacji wymiany powietrza. Odświeżenie powietrza w pomieszczeniu jest też wskazane przez snem; tu szybkim i efektywnym sposobem jest jego przewietrzanie przez otwarcie okna.
Na intensywność wymiany powietrza na drodze przewietrzania mają wpływ liczba otwartych okien oraz ich położenie w stosunku do siebie. Najbardziej korzystna sytuacja jest wtedy, gdy są jednocześnie otwarte dwa okna po przeciwległych stronach domu. Wtedy zazwyczaj wystarczy otworzyć na 5 minut, aby skutecznie wymienić powietrze w pomieszczeniu. Przy otwarciu jednego okna, ten czas może wydłużyć się do 10 minut. Ale nawet i wtedy przewietrzanie jest na tyle krótkotrwałe, że nie powoduje wychłodzenia ścian, sufitu i podłogi w pomieszczeniu, dzięki czemu ten zabieg nie powoduje zbyt dużych strat energii.
Wymienione tu zasady regulowania wielkości nawiewu świeżego powietrza odnoszą się oczywiście nie tylko do okien ściennych, ale i dachowych.
Wentylacja hybrydowa i mechaniczna wywiewna
Poprawienie ciągu w przewodach wentylacji naturalnej można zapewnić umieszczenie na ich wylotach różnego rodzaju nasad kominowych. Najskuteczniejsze z nich są nasady hybrydowe, które dzięki elektrycznym wentylatorom nie tylko zwiększają siłę ciągu w przewodach, gdy temperatura w domu i na zewnątrz zaczyna być podobna albo w domu jest cieplej niż na dworze. Są one także w stanie wyhamować ciąg w przewodach, gdy na przykład z powodu mrozu jest on zbyt duży, a przez to wymiana powietrza w domu – zbyt intensywna. Rozwiązanie polegające na zastosowaniu dodatkowych wentylatorów regulujących naturalny przepływ powietrza w przewodach wentylacyjnych nazywane jest wentylacją hybrydową.
Podobnym rozwiązaniem jest wentylacja wywiewna, w której – niezależny od warunków pogodowych – stały i dostosowany do potrzeb domowników wywiew powietrza z domu jest realizowany za pomocą wentylatora.
Należy jednak podkreślić, że – w porównaniu z wentylacją naturalną – w obu tych rodzajach wentylacji, zmienia się jedynie, w większym lub mniejszym stopniu, sposób wywiewu zużytego powietrza. Nawiew świeżego powierza do pomieszczeń musi być natomiast zagwarantowany w taki sam sposób jak w wentylacji naturalnej – zazwyczaj przez okna i znajdujące się w nich nawiewniki.
Wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna
Przy tym rodzaju wentylacji, zdecydowanie różniącej się od tych opisanych wcześniej, okna nie biorą udziału w wymianie powietrza. Odbywa się ona bowiem za pomocą kanałów nawiewnych i wywiewnych. Nawiewnymi – świeże powietrze dostarczane jest do pomieszczeń „czystych”, czyli salonu i sypialni czy gabinetu, natomiast wywiewnymi – zużyte powietrze jest usuwane na zewnątrz z pomieszczeń „brudnych” lub „mokrych”, czyli kuchni, łazienek, garderób i pomieszczeń technicznych. W tej pierwszej grupie pomieszczeń na sufitach widoczne są anemostaty nawiewne (zwykle w pobliżu okien), którymi napływa powietrze z zewnątrz (Fot. 4), a w drugiej – anemostaty wywiewne, zlokalizowane przeważnie w pobliżu drzwi (Fot. 5).
Ten rodzaj wentylacji zapewnia stałą wymianę powietrza przez cały rok, niezależną od warunków atmosferycznych, a szczelne okna w wyposażonych w nią domach oznaczają dodatkowe korzyści. Dzięki temu, że nie ma potrzeby ich nawet rozszczelniać, dociera do domu mniej hałasu i kurzu z zewnątrz, co dla mieszkańców oznacza większy komfort i mniej sprzątania. Dotyczy to także pylenia roślin, gdyż centrale wentylacji mechanicznej wyposażone są w odpowiednie filtry.
Uwaga! Centrale wentylacji nawiewno-wywiewnej wyposażone są zazwyczaj w rekuperator, dzięki któremu ciepłem odzyskanym z powietrza usuwanego, ogrzewane jest świeże powietrze, zasysane z zewnątrz. Ma to istotne znaczenie dla ograniczania zużycia energii, niezbędnej do ogrzewania domu, ale nie zmienia dla roli okien w wentylowaniu pomieszczeń, która przy tym rodzaju wentylacji jest praktycznie żadna.
