Zadaniem dachu jest ochrona domu przed opadami atmosferycznymi. Dlatego w naszym klimacie, w którym – pomimo postępujących zmian – jest ich stosunkowo dużo, w domach jednorodzinnych najczęściej spotykane są dachy strome, nazywane też wysokimi albo spadzistymi. Dachy płaskie, dominujące w krajach o gorącym klimacie, spotyka się znacznie rzadziej i to raczej tylko wtedy, gdy są budynkami o modernistycznej architekturze.
Nie zawsze jednak tak było. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zbudowano u nas bardzo dużo domów jednorodzinnych z płaskimi dachami. Budynki te, ze względu na prostopadłościenną bryłę nazywane „kostkami”, oczywiście wciąż są jeszcze obecne w naszym krajobrazie.
Ich właściciele nie zaliczają się pewnie do zwolenników płaskich dachów, gdyż z własnymi – wykonanymi kiedyś w złej technologii i z kiepskich materiałów – miewają kłopoty. Wciąż zdarza się, że dachy te przeciekają i przemarzają, a ich sufity pokrywają się w chłodniejszych porach roku wilgotnymi plamami. Chyba że zostały one już gruntownie przebudowane, z zastosowaniem współczesnych rozwiązań i materiałów albo zastąpione… dachami stromymi.
To prawdopodobnie właśnie w reakcji na „domy-kostki”, większość z wybudowanych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat domów ma dachy strome. Nie bez znaczenia jest zapewne także to, że takie domy są bardzo mocno osadzone w naszej kulturze materialnej (Fot. 1 i 2).
Szczelne i trwałe
Obecnie nie ma już problemów materiałowych i wykonawczych, by zarówno dachy strome, jak i płaskie, były nie tylko szczelne i trwałe, ale i nie przemarzały i bardzo dobrze chroniły wnętrza domów przed ucieczką ciepła. Jeśli więc zdarza się, że któryś z nowych dachów – niezależnie od jego rodzaju – sprawia kłopoty, to wynikają one zwykle z błędów wykonawczych lub zastosowania materiałów o nieodpowiednich parametrach.
Dachy strome. Pod względem funkcjonalnym najlepszy jest dach stromy, pod którym nie ma mieszkalnego poddasza (Rys. 1a). Ocieplenie jest wtedy ułożone na stropie parteru, więc jeśli nawet przez nieszczelne pokrycie nakapie na nie trochę wody, to bardzo szybko wyparuje ona do dobrze wentylowanej przestrzeni pod dachem.
Trudniej jest wtedy, gdy pod dachem mają być pomieszczenia mieszkalne (Rys. 1b), bo konstrukcji dachu i ociepleniu jego połaci grozi wówczas zawilgocenie zarówno z zewnątrz (przez pokrycie), jak i z wnętrza domu (przez zabudowę poddasza).
Dachy płaskie. Dawniej dach płaski najłatwiej można było uchronić przed przeciekaniem, gdy wykonane z małym spadkiem pokrycie, chroniące go przed opadami atmosferycznymi, było oddzielone od ułożonego na stropie ocieplenia wentylowaną przestrzenią (Rys. 1c).
Dzisiaj, dzięki produkcji płyt polistyrenu ekstrudowanego, można zbudować dach płaski o odwróconym układzie warstw. W takim dachu (Rys. 1d) ułożoną bezpośrednio na stropie izolację przeciwwilgociową, zazwyczaj wykonaną z papy termozgrzewalnej, chroni ocieplenie z praktycznie nienasiąkliwego polistyrenu ekstrudowanego, osłonięte od góry warstwą żwiru lub substratu glebowego, obsadzonego roślinnością („zielony dach”).
Wpływ dachu na architekturę domu
Dach ma ogromny wpływ na wygląd domu. Dotyczy to szczególnie dachu stromego, którego bryła bardzo często jest dominującym elementem budynku. Jednak również dach płaski ma znaczący wpływ na architekturę domu, właśnie przez to, że go… nie widać.
Na to, jaki będzie dach domu, największy wpływ mają oczywiście sami inwestorzy, wybierając gotowy projekt z katalogu lub zamawiając jego wykonanie u architekta. Dobrze jednak, jeśli przed podjęciem ostatecznej decyzji przyjrzą się, jakie dachy mają domy w najbliższej okolicy działki, by ich dom szczególnie się nie wyróżniał. Nie musi to oczywiście oznaczać, że nie da się tak zaprojektować domu z płaskim dachem, by dobrze wkomponował się w towarzystwo budynków strzeliście krytych dachówką ceramiczną czy drewnianym gontem.
Dachy strome
Dachy strome (Fot. 3 i 4) lepiej niż płaskie, osłaniają dom przed deszczem i śniegiem. Jeśli do tego mają odpowiednio szerokie okapy, chronią też elewacje domu przed zawilgoceniem.
Z dachem stromym nie ma też problemów, jeśli tylko jego drewniana więźba zostanie wykonana solidnie i zgodnie ze sztuką budowlaną. Bardzo jest też ważne, żeby była ona solidnie zakotwiona w konstrukcji domu – wtedy nie zerwie dachu nawet bardzo silna wichura.
Natomiast dla ochrony domu przed czynnikami atmosferycznymi ważne jest, żeby przeciwwilgociowe i termiczne izolacje połaci dachu zostały wykonane poprawnie. Nie jest to trudne od kiedy na rynku budowlanym pojawiły się wysokoparoprzepuszczalne membrany dachowe, stosowane w dachach stromych jako warstwa wstępnego krycia.
Zobacz: Jak powinien być zbudowany dach stromy?
Dachy płaskie
Dachy płaskie wykonuje się teraz przede wszystkim w domach o nowoczesnej architekturze (Fot. 5 i 6). Dachy te pełnią także rolę stropu nad ostatnią kondygnacją, dlatego nazywane są stropodachami. Mogą być one zbudowane na kilka sposobów.
Najmniej trwały i najbardziej awaryjny jest stropodach niewentylowany (Rys. 2a), w którym izolacja przeciwwilgociowa, wystawiona jest na destrukcyjne wpływy czynników atmosferycznych – deszczu, śniegu, słońca oraz wysokiej i niskiej temperatury. Do tego zamknięte w warstwach takich dachów ocieplenie może zostać trwale zawilgocone, zarówno przez przeciekające pokrycie, jak i parę wodną, napływającą z wnętrza domu. Skutkiem tego jest spadek izolacyjności termicznej dachu oraz duże prawdopodobieństwo pojawienia się mokrych plam na sufitach i w narożnikach ścian w pomieszczeniach na ostatniej kondygnacji domu.
Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest stropodach wentylowany (Rys. 2b), w którym pokrycie chroniące dom przed opadami, oddziela od izolacji termicznej szczelina wentylacyjna. Wprawdzie jego pokrycie jest tutaj nadal wystawione na niszczące działanie zmiennych warunków pogodowych, ale za to ociepleniu nie grozi trwałe zawilgocenie, gdyż dzięki otworom, pozostawionym we wszystkich bocznych ściankach stropodachu, wszelka wilgoć z przestrzeni wentylacyjnej jest skutecznie usuwana do otoczenia.
Najlepszy pod względem szczelności, trwałości i izolacyjności termicznej jest stropodach o odwróconym układzie warstw (Rys. 2c), nazywany też dachem „odwróconym”.
W takim stropodachu izolacja przeciwwilgociowa, najczęściej wykonana z papy termozgrzewalnej, ułożona jest na wyrównanej powierzchni stropu. Przed destrukcyjnym oddziaływaniem czynników atmosferycznych jest ona chroniona przez ułożoną na niej izolację termiczną, wykonaną z płyt praktycznie nienasiąkliwego polistyrenu ekstrudowanego.
To dlatego izolacja przeciwwilgociowa dachu odwróconego jest bardzo trwała – cały czas znajduje się ona bowiem w mniej więcej stałej temperaturze. Ważne jedynie, by została ułożona bardzo szczelnie.
Płyty polistyrenu ekstrudowanego są od góry przyciśnięte najczęściej warstwą żwiru, ułożonego na warstwie geowłókniny, który chroni je przed promieniowaniem słonecznym i możliwością poderwania przez wiatr. Żwir zwiększa też powierzchnię parowania takiego stropodachu, więc w zasadzie mógłby się on nawet obyć bez systemu odwadniającego.
Na dachu o odwróconym układzie bardzo łatwo można zrobić użytkowy taras lub obsadzić go roślinnością, zwiększając w ten sposób na działce powierzchnię biologicznie czynną.
Uwaga! Gdy połacie dachu mają nieduże pochylenie, to czasem trudno jest ocenić z poziomu terenu, czy ma on budowę dachu stromego (Fot. 7), czy też płaskiego z wentylowaną przestrzenią między pokryciem a ociepleniem.
